راهنمای انتخاب کتاب مناسب برای کودکان

راهنمای انتخاب کتاب مناسب برای کودکان

مرجان حجازی فر/ مترجم و کارشناس ادبیات کودک خواندن کتاب‌های مناسب، موجب لذت و سرگرمی، فراگیری بهتر و عمیق‌تر درس‌ها، گسترش دایره‌ی واژگان و رشد زبانی، ایجاد اعتماد به نفس، رشد خلاقیت، شکل گیری مهارت‌های تفکر، انتقال میراث فرهنگی و ادبی سرزمین مادری، شناخت دیگر اقوام و ملت‌ها و ایجاد نگرش مثبت به این میراث در کودکان می‌شود. 

 با خواندن کتاب‌های مناسب، کودک به مهارت حل مسئله دسترسی می‌یابد، مشارکت دراداره‌ی جامعه را می‌آموزد، از دیدگاه فردی و اجتماعی رشد می‌کند، به اصالت انسانی احترام می‌گذارد و اهمیت وجود صلح در جهان را درک می‌کند. سرانجام، کتاب‌های خوب، به نیازهای عاطفی- شناختی- شخصیتی کودک پاسخ می‌دهند و به گسترش درک او از زیبایی و هنر، رشد تخیل ادبی، همذات پنداری با شخصیت‌های مثبت کتاب‌ها و شکل گیری خودباوری در او، یاری می‌رسانند.برای ترویج کتابخوانی در میان کودکان، وجود هدف‌های روشن و کار پیوسته ضرورت دارد. ترویج خواندن باید هم‌‌زمان در مدرسه و خانه و از همان دوران کودکی آغاز شود. انتخاب کتاب‌ها برای کودکان معیارهایی دارد که بدون توجه به آن‌ها نمی‌توان کودکان را به کتابخوانی عادت داد. در زیر به برخی ازاین معیارها اشاره می‌شود:

کتاب‌های کودکان، پیش از همه باید شادی‌بخش و به دور از آموزش‌های خشک و مستقیم و پند و اندرز باشند، زیرا اندرز و تحمیل نظر بزرگ‌ترها ، کودکان را از مطالعه و خواندن گریزان می‌کند. باید داستان‌هایی را برای بلند‌خوانی انتخاب کرد که بازتاب‌ روحیه‌ی کودکانه، بازیگوشی‌ها، قهرو آشتی‌ها، زلالی روان و رفتارهای کودکانه باشند. کودکان با این داستان‌ها همدلی می‌کنند و در لابه‌‌لای آن‌هاخود را می‌بینند و می‌یابند.

پیش از خرید کتاب به همراه فرزندتان، به ظاهر کتاب و کیفیت چاپ آن، قطع، عنوان، نویسنده و مترجم، ناشر، زبان، اندازه‌ی حروف و خط(برای آسان خوانی و هماهنگی کتاب با گروه سنی فرزندتان) و تصویرهای جلد و به ویژه نوشته‌هایی که در پشت جلد کتاب آورده شده‌اند، دقت کنید. پیدا کردن کتاب‌‌های مناسب برای کودکانی که تازه شروع به خواندن کرده‌اند، دشوار است، چون برخی کتاب‌ها دارای جمله‌ها و متن طولانی هستند که کودک را خسته می‌کنند و انگیزه‌ی او را برای خواندن از بین می‌برند. کتاب‌هایی که برای این گروه از کودکان انتخاب می‌کنید، بهتر است دارای خط خوانا و درشت، تصویرهای ساده و جمله‌های کوتاه باشند. صفحه‌ها شلوغ نباشند و فضای سفید در کتاب زیاد باشد. داستان برای جلوگیری از یکنواختی متن، با تصویرهای هنرمندانه کامل شود و دقت مشاهده‌ی کودکان و مهارت دیداری آن‌ها را افزایش دهد.
بهتراست برای خرید کتاب مناسب، برسر معیارهای معینی با فرزندتان توافق کنید. گوشزد این نکته لازم به نظر می‌رسد که در جست‌و‌جوی کتاب ارزان یا به اصطلاح”دم دستی” نباشید و از دکه‌ها برای کودک‌تان کتاب نخرید.پس از مرحله‌ی انتخاب کتاب، نوبت به انتخاب روش کتابخوانی و زمان مناسب برای خواندن می‌رسد. برای ورود کودک به دنیای کتاب، بهترین راه، بلند‌خوانی آن از سوی بزرگ‌ترها‌ و خواندن جمعی است. بلند خوانی کتاب در خانه و مدرسه، سبب ایجاد و تقویت انگیزه‌ی یادگیری برای خواندن و لذت بردن از آن می‌شود. زمان خواندن را به گونه‌ای انتخاب کنید که هم شما و هم کودک‌تان در فضایی آرام قرار داشته باشید وناچار نباشید در میان خواندن کتاب برای انجام کاری کتابخوانی را متوقف کنید.
کودکان دوست دارند کتابخانه‌ای ویژه‌ی خودشان داشته باشند و در انتخاب کتاب برای خود، نظر بدهند. بردن آن‌ها به کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌ها و دیدن کتاب‌ها،برای کودکان تجربه‌ی خوب و سودمندی است.کودکان، امروزه مشکلات ویژه‌ی خود را دارند. برای آموختن مهارت های زندگی از راه کتاب، مطالعه‌ی کتاب‌های مربوط به موضوعات مهم جهان امروز، همچون بهداشت، محیط زیست، روابط خانوادگی، مشارکت، فناوری‌های نو، صلح، دیگر دوستی، پرهیز از خشونت، محافظت خود از استثمار و سوء استفاده ی جنسی، حقوق کودک، موضوعات مربوط به روان شناسی تربیتی از جمله اعتماد به نفس، مبارزه با ترس های گوناگون و .....، مبارزه با ضعف‌ها و ناتوانی‌های جسمی و روانی، پرخاشگری و ناامیدی را در برنامه‌ی مطالعاتی کودکان بگذارید . اهمیت این موضوعات را هرگز دست کم نگیرید. مطالعه را به صورت یک تفریح برای کودکان درآورید. بگذارید کودک از کتاب خواندن لذت ببرد تا کتاب را دوست بدارد. همواره کتاب بخوانید. هر روز یا حتی چند بار در روز برای کودک‌تان کتاب بخوانید. کودکان بزرگ‌تر را هم تشویق کنید که هر روز مطالعه کنند. تلویزیون را خاموش کنید تا درخانه آرامش برقرار شود. وقتی تلویزیون خاموش باشد، کودکان سرگرمی دیگری برای خود پیدا می‌کنند. تماشای بیش از اندازه‌ی تلویزیون ، میزان مطالعه‌ی کودکان را محدود می‌کند یا مانع از کتابخوانی آن‌ها می‌شود.
خواندن کتاب‌های مربوط به تمام گونه‌های ادبیات کودکان از جمله کتاب‌های داستان، ادبیات کهن، ادبیات شفاهی همچون لالایی‌ها و .... ، داستان‌های مدرن و معاصر، غیرداستان (دینی، علمی، زندگی نامه، سفرنامه، بازی و سرگرمی و هنر، که برای این گروه سنی بهتر است ساختار داستانی داشته باشند) و شعر، برای کودکان پرکشش و سودمند خواهد بود. اگر پس از خواندن کتاب، در ارتباط با موضوع آن، با کودکان فعالیت عملی انجام دهید، انگیزه‌ی بیش‌تری برای مطالعه در آن‌ها به وجود خواهد آمد.برخی از این فعالیت‌ها عبارت‌انداز: نمایش خلاق، نقاشی، کاردستی، کلاژ، قصه‌سازی، کتابسازی، کتابسازی تصویری با کمک بزرگ ‌ترها و تشویق کودک به روایت داستان به زبان خودش.
خواندن شعرهای خوب کودکانه‌ از شاعران برجسته‌ی ایرانی همچون محمود کیانوش، پروین دولت‌آبادی و... اشعارکودکانه‌ی خارجی نیز برای کودکان بسیار لذت بخش است.روند خواندن باید پیوسته ادامه داشته باشد و تکرار شود. تنها در این صورت است که خواندن برای کودک به عادت تبدیل می‌شود و تا پایان عمر با او می ماند . پس هرگز خواندن و مطالعه‌ی غیر درسی کودکان را بی-اهمیت‌تر از درس خواندن یا مانع درس خواندن آن‌ها به شمار نیاورید ، زیرا کتاب‌ها دروازه‌های دنیای نو را به روی کودکان می‌گشایند و حامل تجربه‌ها و دستاوردهای بشری در طول تاریخ هستند.